Geçtiğimiz aylarda yayıncılık dünyasinda bir prensip imza atarak 28 ülkede yayınlanan Elle edisyonlari olarak sayfalarımızda hiç bir halde kürke yer vermeyeceğimizi açıkladık. Birçok marka etik üretimi destekleyerek başta kürk olmak üzere hayvan derilerinide koleksiyonlarindan çıkartmaya hazırlaniyor. Bu yüzden tabiat dostu alternatif gereçlere yöneldigimiz bir periyot başladı. Laboratuvar ortamlarında hazırlanan hususlardan vegan derilere, sanayi kapılarını yeniliklere açtı. Eko teşebbüsçü ve biyo dizayncı Ece Gözen’le gelecekte bizi bekleyenleri mercek altına aldık.
Omzunuza aldığınız çanta, koşuya çıkarken ayağınıza geçirdiğiniz sneaker’lar ya da çizmeler artık meyve posalarındaki liflerden ya da laboratuvar ortamlarında üretilen bakterilerden tasarlanmaya başladı.
Sürdürülebilir olmak gündemimizdeyken, çevre ve dünyayı paylaştığımız tüm canlıların geleceği için tükettiğimiz ürünlerden vazgeçemiyorsak, tahminen de politik açıdan daha doğru olan malzemelere yönelebiliriz! Vegan deriler ve mantarlarla başlayan modanın alternatif hammaddelere olan merakı son vakitlerde laboratuvarlara da kaydı. Bunun başlıca sebebi de tüketici tarafından gelen baskı. Üretimin bilimle buluşması bir canlının hayatını tehlikeye atmıyor, çok daha az su ve güç tü- ketiminin gerçekleşmesini sağlıyor. Fakat bu süreç de aklımızda çabucak birkaç sorunun belirmesine yol açıyor. Sistem çoklu üretim yapmaya ne kadar müsaade verecek, yani bu ne kadar sürdürülebilir bir yaklaşım? Örneğin birtakım markalar tek bir ürün gamıyla başladı. Pekala bir koleksiyonun tamamının bu şekilde üretilmesi mümkün olabilir mi? İkinci bir soruysa aslında tüm bunların gezegenimize ne kadar yarar sağladığı yönünde. Günün sonunda vegan olan malzemeleri plastik ve sentetik olanla birleştiren marka ve dizayncılar da var. Bu sorulara rağmen, söz konusu girişimlerin en büyük artısı artık üretim aşamasında hayvanların ölümlerine ve ziyan görmelerine yol açılmayacak olması.
Modanın alternatife olan yatırımı Marni’den H&M’e, Gucci’den Stella McCartney’e kadar uzanıyor. Yazı da bu modaevlerinin buldukları yeni gereçlerin ne olduklarına bakıyor.
Daha önce ELLE Style Awards’da Sürdürülebilir Moda ödülü kazanan Gözen Institute’un kurucusu ve CEO’su eko girişimci ve biyo dizayncı olan Ece Gözen laboratuvarda gezegenimizi koruyan Xylozen isimli bir malzeme geliştirdi. Bu unsur yüzde 96 daha az su tüketimini ve sera gazı salınımını destekliyor, hayvan zulmünü engelliyor.
MEYVE KABUKLARINDAN KOLEKSİYONLAR YAPMAK
Bugün endüstri içinde üretilen kıyafetlerin yüzde 55’i polyester içeriyor. Onu naylon ve akrilik takip ediyor. Polyesterin üretimi için 330 milyon varil petrol kullanımı gerekiyor. Kering’in raporuna göre Balenciaga Ekim 2020’de sunduğu koleksiyonda yalnızca geri dönüştürülmüş, ileri dönüştürülmüş, organik ve sürdürülebilir olduğuna dair sertifikalarla onaylanan kumaşlar kullanmıştı. Kering 2025 yılına kadar karbon ayak izini azaltacağını açıkladığında bunu yerine getirebilmek için yenilikçi adımlar atmak zorundaydı. Şirketin daha önce yayımladığı raporda sürdürülebilirlik başkanı olarak Marie-Claire Daveu öncülüğünde inovatif hammaddeler konusunda çalışabilmek için laboratuvarlar da açmışlardı. Daha etik bir endüstri için yalnızca organik malzemelerin kullanımı yetersiz kalıyor çünkü. Hermes, adidas ve Stella McCartney mantar bazlı gereçler üreten Bold Threads’le işbirliği içinde, Tommy Hilfiger Frumat ismi verilen elma kabuklarından, Salvatore Ferragamo ise portakal kabuklarındaki liflerden eşarplar üretti. Velhasıl hayat size portakal verdiğinde, ondan meyve suyu yapmak yerine yeni ürünler tasarlayabilirsiniz.
Jason Momoa, geçtiğimiz yaz ananas kabuklarını kullanarak sneaker markası çıkardı. Gucci ise mantar derilerini ürünlere ekledi. Mantarı kullanan tek lüks markası Gucci değil. Bu trendi Hermes ve Stella McCartney başlatmıştı.
Ve bu tür yatırımlar artık ülkemizde de yapılıyor. İstanbul menşeli Gozen Institute biyoteknoloji, moda, tasarım ve sanat odağında çalışmalar gerçekleştiren multidisipliner bir kurum ve sürdürülebilir ve döngüsel bir gelecek inşa etmek için kurulmuş. Bünyelerindeki laboratuvarlarda yeni dünyanın sürdürülebilir biyoplastik, vegan deri üzere biyomateryallerini üretiyorlar. Çalışmaları bununla hudutlu değil. Birebir vakitte biyolojiden öğrenebileceklerimizi keşfetmek ismine, tasarımsal ve sanatsal üretim pratiklerini daha deneysel ve rastlantısal süreçlerle birleştiriyorlar. Yani yalnızca doğayla işbirliği halinde olup yeni dünyanın sürdürülebilir biyomateryallerini icat etmekle kalmıyorlar, tıpkı vakitte yeni bir tasarım odaklı düşünme ve üretim ideolojisini de yaratıyorlar. İçeriğinden üretim yöntemine,tasarımından kullanım döngüsüne kadar büsbütün inovatif ve geleceğe hizmet eden yeni bir gereç ve tasarım dünyasını inşa ediyorlar. Çalışmaları modayla sonlu değil, “Morphozen: Yaşayan Desenler” başlıklı projeleri 15. Contemporary İstanbul kapsamında da sergilenmişti.
GUCCI
Ancak en önemlisi Gozen Institute olarak bünyelerindeki laboratuvarda hammadde olarak petrol bazlı ya da hayvansal içerikler yerine bakteri, mantar, yosun üzere canlı organizmalarla ziraî ve endüstriyel organik atıkları kullanarak yeni dünyanın sürdürülebilir biyoplastik, vegan deri üzere biyomateryallerini üretiyorlar.
VEGAN ÜRÜNLER SÜRDÜRÜLEBİLİR Mİ?
Şu uyarıyı yapmakla başlamalıyız. Öncelikle Ece Gözen’in de dediği üzere “Her vegan deri sürdürülebilir değil.” Lakin tahminen de önceliklerimizi tartışmaya açabiliriz. En azından hayvanların hiçbir şekilde ziyan görmeyecek olması içimizi rahatlatmıyor mu? Sürdürülebilirlik konusuna geri dönecek olursak; Gözen şöyle diyor. “Bugün piyasada bulunan vegan deri alternatiflerinin çoğunun muhakkak ölçüde plastik kullanılarak yapıldığı doğrudur. Özellikle meyve ve bitki atıklarından yapılan (mantardan yapılanlar da dahil) deriler plastik içeriklerle birleştirilerek piyasaya vegan olarak sürülerek baş karışıklığı yaratıyor.” Mesela Portekiz’de pazarlamada “vegan deri” etiketinin kullanılması yasaklanmış çünkü bunlar teknik olarak yanlış ve tüketicileri yanıltıyor.
Kahve çekirdekleri, elma kabukları ya da portakal lifleri bugün yalnızca moda meskenlerinin kapsül koleksiyonlar ortaya koyabilecekleri kadar üretiliyor. Lakin yakın vakitte kullanım alanları genişleyecek.
FABRİKALARDAN LABORATUVARLARA
Tüm bu önemli bilgileri gözeterek değerlendirdiğimizde dünyada bu kategorilerin dışında kalan, yenilikçi, daha etik ve gezegen için daha yeterli olan gereçler de var. Gozen Institute’un inovasyonlarından olan Xylozen de bunlardan biri. “Ürünümüz tam manasıyla vegan ve sürdürülebilirdir çünkü toksik kimyasal içermez, önemli ölçüde sera gazı salınımını önler, plastiksiz olduğundan mikroplastik salınımını maniler, rejeneratif tarım ve ekonomiyi takviyeler, hem gereç hem bunlardan yapılan ürünler döngüsel ve doğa ile uyumludur. Plastikten değil, gerçek bir vegan gereç olarak yüzde 100 biyobazlı ve organik içeriklerden oluşmaktadır.” İnovasyonları olan Xylozen; gezegenimizi koruyan uygulanabilir bir çözüm olması sebebiyle yüzde 99 daha az arazi, yüzde 96 daha az su tüketilmesini sağlıyor. Birebir vakitte hayvan hastalıkları olmadan yüzde 96 daha az sera gazı salınmasını ve hayvan zulümlerinin engellenmesini destekliyor.
Polyester ya da sentetik unsurlardan üretilen kıyafetler okyanus ya da toprakla karıştıklarında ziyanlı mikro plastiklerin açığa çıkmasına yol açıyor, halbuki alg ya da bakteriler doğaya karıştığında katiyen ziyan vermiyor.
Stella McCartney de organik koton kullanmak, petrol bazlı sentetikler ve ormanların geleceğini tehlikeye atacak atılımlarda bulunmamak üzere ant içmişti. Moda dünyası için büyük bir ilham kaynağı, çünkü çanta ve ayakkabıların egzotik derilerden, eşarp ve gece elbiselerinin ipekten yapılmadan cool ve şık olabileceğini göstermişti. Yeniden de McCartney şunu demişti. “Kullanmak ve üretmek istedi- ğim daha çok malzeme var, lakin üretici, üretim için kaynak bulamıyorum. Ya da hayata geçirmem yıllarımı alacak.” İngiliz dizayncı bu sözleri sarf ettiğinde çabucak hemen 2018’in sonlarına gelmiştik. Arz ve talebin roket suratında yükselmesiyse bir noktada endüstriyi harekete geçirdi.
Londra Tasarım Müzesi yakın vakitte sonlanan “West Age” başlıklı bir standa konut sahipliği yaptı. Standa göre Taş ve Tunç Çağı üzere dönemlerden sonra bugün Atık Çağı’nda yaşıyoruz. Giyindiğimiz kıyafetler günün sonunda birçoğumuza göre yalnızca birer plastik atıktan ibaret. Fakat doğal ve organik gereçlerle aslında bu sorunu ortadan kaldırabiliriz.
İklim krizi, biyoçeşitliliğin yok olması üzere küresel krizler sebebiyle markaların artık bu inovatif çözümlere yönelmesi bir lüks değil gereklilik. McKinsey & Company’e göre moda endüstrisi küresel karbon emisyonunun yüzde dördünden sorumlu. Hammaddelerin üretilmesi bile bu oranın neredeyse yarısını oluşturuyor. Bu sebeple de olsa markalar alternatiflere doğru yönelmeye başladılar. Şimdiye kadar tam kapasite bu malzemelerin tercih edilmemesinin gerisindeki neden çok daha kıymetli olmalarıydı.
Yakın vakitte hayvansal ve petrol bazlı tüm içeriklerin kullanımı ve talebi giderek azalacak. Ece Gözen bu mevzuda umutlu. “Laboratuvar ortamlarında üretilen hammaddeler beş yıl içerisinde giderek endüstriyel skalaya ulaşacak ve bu vakte kadar alışık olduğumuz birçok üretim yöntemlerinin yerine geçecektir. Sürdürülebilirlik ve yeni kuşak malzemeler alanında yaptığımız buluşlarla 2025 yılında yüzde 49,9 büyümeyle 89,6 milyar dolara ulaşacaktır. Vegan derileri yurt dışından ithal etmemek için çalışıyoruz şimdilerde. Bu değişimi gerçek manada yaratabilmek için bütün markaların, kurumların, kuruluşların işbirlikleri yapması, bu yeni inovasyonları benimsemesi, geleceği gören ve şekillendiren yaratıcılarının önlerinin daha da açılması için yeni tabanlar hazırlaması gerekiyor” diyor Gözen.
İNSANLIĞIN GELECEĞİ LİKENLER, MANTARLAR,YOSUNLAR VE BAKTERİLERDE Mİ YATIYOR?
Ece Gözen bu organizmaları yalnızca modanın değil tüm insanlığın geleceği ve tıpkı vakitte da geçmişi olarak görüyor. “Değerli gezegenimiz üzerinde 3,8 milyar yıl önce başlayan yaşamı, bu dört ana tasarımcının işbirlikleri şekillendirdi. Örneğin tüm evrim sürecini tek bir takvim yılına sığdırmış olsaydık ocaktan mart ayına kadar gezegenin tek hakimi yalnızca bakterilerdi. Milyon yıllık cetlerimiz gezegenimizi geri dönüşsüz bir şekilde ve en sürdürülebilir sistemleri yaratarak evrimleştiler. Doğa dediğimizde aklımıza gelen her şey yarışa sonradan katıldı. Biz de insanlık olarak bu takvime yalnızca aralık ayında dahil olduk. Soruna bu açıdan baktığımızda geçmişimizi; bize bugünkü nefes aldığımız dünyayı sağlayan organizmaların sistemlerini tahlil ederek, yeni bir tasarım ve üretim anlayışı ile birleştirdiğimizde geleceğimizi doğayla uyumlu şekillendirmiş oluyoruz. Yenilenemeyen kaynakların sonunu getirmekten çok, yenilenebilir kaynaklarla, yani yaşamın kendisiyle yarattığımız bu yeni çalışma metodolojisiyle moda, mobil- ya, inşaat, ambalajlama üzere birçok farklı sektörde çok önemli dönüşümler yaşanacak. Hatta bunu 4. Endüstriyel ihtilal olarak isimlendirmemiz bile mümkün.”
Bir manada insanlığın geleceği de laboratuvarlarda yatıyor. Bu ortamlarda pilot skalada geliştirilen inovasyonların endüstriyel skalaya geçildiğinde dikey tarımı desteklemesiyle çok önemli çevresel avantajlar elde edilecektir. Özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde tek kullanımlık plastik ve gibisi gereçlerin yakın vakitte tam yasaklanması üretim zincirini ziyanlı kimyasalları bir kenara bırakmaları konusunda teşvik edecektir.
GANNI
Yazı: Aykun Taşdöner
Fotoğraflar: Imaxtree.com
ELLE Türkiye Nisan 2022 sayısından alınmıştır.
